توکل (قرآن)یکی از صفات بندگان و مؤمنان واقعی که در آیات قرآن به آن اشاره شده است توکل است. ۱ - معنای توکلتوکل به معنای اعتماد و در صورت متعدی شدن با «علی» به معنای اعتماد کردن به غیر است. «توکل علی الله» یعنی به خداوند اطمینان و اعتماد کرد. در این عنوان، آیاتی معرفی می‌شوند که در آن‌ها از واژه‌های «افوض»، «حسبی» و «وکل» و جمله‌های دیگری با بار معنایی توکل استفاده شده است. به باور امام خمینی توکل به معنای اظهار ناتوانی در کار و اعتماد بر دیگری می‌داند. ایشان مقام رضا را غیر از مقام توکل و از آن عالی‌تر می‌داند؛ زیرا متوکل طالب خیر و صلاح خویش است و حق را در تحصیل خیر وکیل می‌کند. توکل یکی از مقامات سالکان شمرده شده و از آن به‌عنوان سخت‌ترین منازل عوام و آسان‌ترین طریق برای خواص می‌باشد. امام خمینی در آثار خویش به بحث توکل پرداخته و با استناد به روایتی به‌مراتب توکل پرداخته است. به عقیده ایشان توکل از چهار رکن اساسی تشکیل می‌شود: ۱- علم خداوند به نیازهای بندگان ۲- قدرت خداوند بر رفع نیازمندی‌های آنان ۳- بخل نداشتن ۴- شفقت خداوند بر بندگان. با اختلال در هر یک از این امور نیز توکل و اعتماد به وکیل به دست نمی‌آید؛ بنابراین شخص متوکل به مقدار علم خود به این ارکان، شالوده توکل را در وجود بنا می‌کند. امام خمینی موانعی برای توکل ذکر کرده است: ۱- دنیاطلبی: اهمیت دادن به دنیا سبب می‌شود افراد به حق‌تعالی اعتماد نکنند و به اسباب متوسل شوند در مقابل این افراد به جهت اینکه به آخرت اهمیت نمی‌دهند، در امور آخرت خود را متوکل بر خداوند و رحمت او و شفاعت شافعان می‌دانند. [۱۰]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۸۹-۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
[۱۱]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹۴-۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
۲- جهل و غفلت: سبب می‌شود که انسان به اسباب ظاهری تکیه کند. ۳- ضعف ایمان و توحید: انسان تا حقیقت توحید افعالی و اینکه جز خداوند مؤثری در عالم نیست را به قلب نرساند و به آن ایمان پیدا نکند، حقیقت توکل در او پیدا نمی‌شود و چشم به اسباب ظاهری خواهد داشت و چه‌بسا حکیم و فیلسوفی که علم به قدرت وجود حق‌تعالی دارد و علم او را محیط بر تمام موجودات می‌داند؛ بااین‌حال از غیر خداوند حاجت می‌خواهد و در صدد جلب قلوب دیگران است. از مسائل مهم توکل، منافات نداشتن آن با طلب روزی به معنای سعی و تلاش و تمسک به اسباب ظاهری است؛ زیرا ملاک، اعتماد و اطمینان به خداوند است نه اسباب ظاهری، افزون بر اینکه شریعت نیز انسان را به طلب روزی از راه اسباب عادی دعوت کرده است. [۱۲]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۹۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - عنتوین مرتبطآثار توکل (قرآن)، استعاذه و توکل (قرآن)، استمرار توکل (قرآن)، الگوی توکل (قرآن)، انبیاء و توکل (قرآن)، انحصار توکل (قرآن)، اهمیت توکل (قرآن)، پاداش توکل (قرآن)، توصیه به توکل (قرآن)، توکل در تورات (قرآن)، توکل‌کنندگان (قرآن)، توکل و عوامل طبیعی (قرآن)، دعوت به توکل (قرآن)، زمینه‌های توکل (قرآن)، موارد توکل (قرآن)، موانع توکل (قرآن)، موسی و توکل (قرآن)، یعقوب و توکل (قرآن). ۳ - پانویس۴ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن،، ج۹، ص۲۷۴، برگرفته از مقاله «توکل». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |